Regulacje dotyczące rynku ubezpieczeń i rynków finansowych w Polsce

Rok 2018 był w działalności ubezpieczeniowej rokiem, w którym wszedł w życie szereg regulacji zwiększających ochronę klienta oraz wyposażających regulatora w kompetencje i zasoby pozwalające skuteczniej kontrolować i egzekwować przestrzeganie ustalonych reguł:

1 stycznia 2018 roku weszło w życie Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2017/653 z 8 marca 2017 roku uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1286/2014 w sprawie dokumentów zawierających kluczowe informacje, dotyczących detalicznych produktów zbiorowego inwestowania i ubezpieczeniowych produktów inwestycyjnych (PRIIP). Rozporządzenie nakłada obowiązek sporządzania i przekazywania klientowi dokumentu zawierającego kluczowe informacje (KID) o ubezpieczeniowym produkcie inwestycyjnym. Naruszenie przepisów rozporządzenia obwarowane jest surowymi sankcjami administracyjnymi. W rozwiązaniach przyjętych w Ustawie z 29 września 2017 roku o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym oraz ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, służącej stosowaniu omawianego rozporządzenia, organ nadzoru może nałożyć kary pieniężne do wysokości 21 569 tys. zł lub 3% przychodów netto ze sprzedaży towarów i usług oraz operacji finansowych, a w przypadku zakładu ubezpieczeń 3% składki przypisanej brutto, wykazanych w ostatnim sprawozdaniu finansowym za rok obrotowy, zatwierdzonym przez organ zatwierdzający, lub dwukrotności kwoty korzyści uzyskanych lub strat unikniętych w wyniku naruszenia, w przypadku gdy jest możliwe ich ustalenie.

3 stycznia 2018 roku weszły w życie przepisy Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/65/UE w sprawie rynków instrumentów finansowych (MiFID II), które nakładają na podmioty rynku finansowego nowe obowiązki w zakresie m.in. ochrony inwestora, przejrzystości rynkowej oraz ładu korporacyjnego. Nowe przepisy wymuszają zmiany w infrastrukturze rynkowej, a także przewidują szereg nowych uprawnień dla nadzorców.

Implementacja przepisów dyrektywy MiFID II do krajowego porządku prawnego została dokonana poprzez zmianę ustawy z 29 lipca 2005 roku o obrocie instrumentami finansowymi, która weszła w życie 21 kwietnia 2018 roku.

25 maja 2018 roku weszło w życie Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z 27 kwietnia 2016 roku w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE zwane także „Ogólnym Rozporządzeniem o Ochronie Danych” - „RODO”, lub „GDPR”. Nowe przepisy wprowadzają szereg zmian oraz rozszerzają zakres obowiązków administratorów oraz podmiotów przetwarzających dane. Zmiany mają na celu zapewnienie przejrzystości informacji kierowanych do osoby udostępniającej dane, jak również regulują kwestie prawa do usuwania danych z bazy na wniosek osoby udostępniającej. Celem nowych przepisów jest także wyposażenie osób fizycznych oraz organów nadzorujących w skuteczne narzędzia reagowania na naruszenia Rozporządzenia. W działalności zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji nowe przepisy wpływają na procesy dotyczące przetwarzania danych osobowych, zarówno w sferze prawnej, jak również w obszarze systemów informatycznych i obejmą większość procesów i obszarów działalności ubezpieczeniowej, przede wszystkim sprzedaż i obsługę klienta, usługi on-line, cross-selling, underwriting, marketing, CRM, przeciwdziałanie przestępczości ubezpieczeniowej oraz systemy IT wspierające procesy biznesowe.

1 października 2018 roku weszła w życie ustawa z 15 grudnia 2017 roku o dystrybucji ubezpieczeń, która wdraża do polskiego prawa przepisy Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/97 z 20 stycznia 2016 roku w sprawie dystrybucji ubezpieczeń (Insurance Distribution Directive, w skrócie IDD). Ustawa zwiększa ochronę klientów zawierających umowy ubezpieczenia, co łączy się z nałożeniem dodatkowych wymogów stawianych podmiotom oferującym ubezpieczenia, przede wszystkim obowiązków informacyjnych. Nowe zasady są obwarowane surowymi sankcjami administracyjnymi, stosowanymi w przypadku naruszenia obowiązków i zasad sprzedaży. Organ nadzoru może nałożyć na zakład ubezpieczeń kary pieniężne do wysokości 21 827 500 zł za określone naruszenia lub 5% składki przypisanej brutto, wykazanych w ostatnim sprawozdaniu finansowym za rok obrotowy lub dwukrotności kwoty uzyskanych korzyści lub dwukrotność unikniętych strat w wyniku naruszenia, jeżeli możliwe jest ich ustalenie.

W celu wzmocnienia ochrony konsumentów dodatkowe uprawnienia w ustawie z 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów otrzymał Prezes UOKiK. Może on nałożyć na członka zarządu instytucji finansowej karę pieniężną w wysokości do 5 mln zł, jeżeli osoba ta, w ramach sprawowania swojej funkcji w czasie stwierdzonego przez UOKiK naruszenia, umyślnie dopuściła poprzez swoje działanie lub zaniechanie do naruszenia przez instytucję finansową zakazów stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów lub zakazu stosowania niedozwolonych postanowień umownych.

Oprócz obszaru związanego ze wzmocnieniem ochrony klientów, przyjęte zostały również inne regulacje, które mają lub będą mieć wpływ na funkcjonowanie Grupy PZU. Poniżej przedstawiono wybrane z nich:

Nowe podejście do zadań przeciwdziałania praniu pieniędzy zdefiniowała ustawa z 1 marca 2018 roku o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (weszła w życie 13 lipca 2018 roku). Ustawa definiuje na nowo zasady oraz tryb przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Proces identyfikacji i analizy ryzyka związanego z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy ma uwzględniać czynniki istotne z punktu widzenia konkretnego klienta, jak również z punktu widzenia ryzyka prania pieniędzy danej instytucji. Grupy kapitałowe zobowiązane zostały do wprowadzenia procedur grupowych określających zasady wymiany i ochrony informacji pomiędzy podmiotami w ramach grupy w związku z wykonywaniem obowiązków w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowania terroryzmu.

Rozwiązaniem, które ma służyć zwiększeniu wysokości przyszłych emerytur są Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK), których zasady organizacji zostały określone w ustawie z 4 października 2018 roku o Pracowniczych Planach Kapitałowych. PPK polega na obowiązkowym prowadzeniu przez pracodawców planów kapitałowych na emeryturę dla pracowników. Uruchomienie nastąpi 1 lipca 2019 roku i po kolei obejmie przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 250 osób, małe i średnie firmy oraz jednostki sektora finansów publicznych. Każdy pracodawca ma obowiązek założenia PPK i zaoferowania go swoim pracownikom, natomiast udział pracowników jest nieobowiązkowy, w każdej chwili mogą zrezygnować z udziału w planie. W PPK składka podstawowa opłacana jest zarówno przez pracodawcę (1,5%) i pracownika (2,0%). Państwo ma dodatkowo zasilać PPK pracownika składką powitalną w kwocie 250 zł oraz dopłatą roczną w kwocie 240 zł. Dodatkowo, zarówno pracownik jak i pracodawca będą mieli możliwość opłacania składki dodatkowej, która w przypadku pracownika ma wynosić 2,0%, natomiast w przypadku pracodawcy 2,5%.Zarządzającym PPK może być fundusz inwestycyjny zarządzany przez towarzystwo funduszy inwestycyjnych, fundusz emerytalny zarządzany przez PTE, pracownicze towarzystwo emerytalne lub zakład ubezpieczeń na życie.

W ustawie z 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych zwiększono sumy gwarancyjne w przypadku umów ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej pojazdów oraz rolników. Sumy gwarancyjne w przypadku tych ubezpieczeń nie mogą być niższe niż równowartość w złotych (w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte ubezpieczeniem bez względu na liczbę poszkodowanych: w przypadku szkód na osobie – 5,21 mln euro (było 5 mln euro) a w przypadku szkód w mieniu – 1,050 mln euro (był 1 mln euro).

Zmianą kodeksu cywilnego z 13 kwietnia 2018 roku skrócono terminy przedawnienia roszczeń w sprawach cywilnych. W sprawach, w których termin przedawnienia wynosił dotychczas 10 lat, został on skrócony do 6 lat. Ustawa zakazuje również dochodzenia roszczeń przysługujących przeciwko konsumentom po upływie terminu przedawnienia. Ustawa nie skraca terminu przedawnienia roszczeń konsumentów powstałych przed wejściem w życie ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych.

Skutkiem ustawy z 20 lipca 2018 roku o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego gruntów zabudowanych na cele mieszkaniowe w prawo własności tych gruntów, z datą 1 stycznia 2019 roku prawo użytkowania wieczystego gruntów zabudowanych na cele mieszkaniowe uległo przekształceniu z mocy prawa w prawo własności. Do gruntów zabudowanych na cele mieszkaniowe ustawa zalicza budynki mieszkalne jednorodzinne lub wielorodzinne, w których co najmniej połowę liczby lokali stanowią lokale mieszkalne, wraz z budynkami gospodarczymi, garażami, innymi obiektami budowlanymi lub urządzeniami budowlanymi, umożliwiającymi prawidłowe i racjonalne korzystanie z budynków mieszkalnych. Z tytułu przekształcenia nowy właściciel gruntu ponosi na rzecz dotychczasowego opłatę w wysokości równej dotychczasowej opłacie rocznej z tytułu użytkowania wieczystego, wnoszonej przez okres 20 lat od przekształcenia. Właściciel gruntu będący przedsiębiorcą, w odniesieniu do nieruchomości wykorzystywanej do prowadzenia działalności gospodarczej może złożyć organowi oświadczenie o zamiarze wnoszenia opłaty przez 99 lat, 50 lat lub 33 lata od daty przekształcenia, jeżeli stawka procentowa opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego wynosi, odpowiednio, 1%, 2% lub 3%, albo też o zamiarze wnoszenia opłaty przez okres, w którym suma opłat nie przekroczy wartości rynkowej nieruchomości, jeżeli stawka procentowa opłaty z tytułu użytkowania wieczystego jest wyższa niż 3%. Przepisy ustawy stosuje się z uwzględnieniem przepisów o pomocy publicznej, której udzielenie wymaga spełniania warunków udzielenia pomocy de minimis, określonych m.in. w Rozporządzeniu Komisji UE nr 1407/2013 z 18 grudnia 2013 roku w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis.

Rok 2018 był również okresem, w którym przyjęto liczne zmiany w obszarze podatkowym, a wśród nich:

1 stycznia 2019 roku weszły w życie przepisy dotyczące identyfikowania i przekazywania informacji o schematach podatkowych (Mandatory Disclosure Rules – MDR). Raportowanie dotyczy schematów podatkowych, czyli czynności (w tym dopiero planowanych), w których co najmniej jedna strona jest podatnikiem lub które mają lub mogą mieć wpływ na obowiązek podatkowy. Zgodnie z tymi przepisami PZU jest zobowiązany do wprowadzenia i stosowania procedury w zakresie przeciwdziałania niewywiązywaniu się z obowiązku przekazywania informacji o schematach podatkowych. W przypadku niedopełnienia obowiązku stosowania procedury, na zobowiązane podmioty może zostać nałożona kara pieniężna (maksymalnie 10 mln zł).

W zakresie podatku dochodowego od osób prawnych zmiany obejmują m.in. zmiany w cenach transferowych (podwyższenie limitów i zmiana mechanizmu określania progów, po przekroczeniu których powstaje obowiązek sporządzenia dokumentacji cen transferowych), jak również zwolnienie z obowiązku dokumentacyjnego transakcji zawieranych przez krajowe podmioty powiązane (przy zachowaniu określonych warunków), zmiany w podejściu do rozliczania kosztów samochodów wykorzystywanych w prowadzonej działalności.

W zakresie podatku od przychodów z budynków rozszerzono zakres opodatkowania na wszystkie budynki (mieszkalne i niemieszkalne), które zostały oddane do używania (w całości lub w części) na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze. Nowy zakres podatku powoduje, iż objęte nim zostaną również spółki z Grupy PZU.

Projektowane regulacje prawne mogące mieć istotny wpływ na działalność Grupy PZU

Trwają prace legislacyjne nad ustawą o świadczeniu usług w zakresie dochodzenia roszczeń odszkodowawczych. Projekt ustawy ma na celu uregulowanie zasad prowadzenia działalności przez przedsiębiorców wykonujących działalność gospodarczą w zakresie dochodzenia roszczeń odszkodowawczych. Projekt zakłada ograniczenie wysokości wynagrodzenia za czynności związane z dochodzeniem tych roszczeń, wprowadzenie wymogu zatwierdzenia przez klienta czynności prawnych dokonanych przez doradcę, które zmierzają do zrzeczenia się roszczenia, wypłacanie odszkodowań bezpośrednio osobie poszkodowanej oraz wprowadzenie obowiązkowych ubezpieczeń OC za szkody wyrządzone przy wykonywaniu działalności w zakresie dochodzenia roszczeń odszkodowawczych.

Ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary ma na celu zwiększenie efektywności narzędzi służących do wymierzania sankcji podmiotom zbiorowym, zwłaszcza w przypadku zwalczania poważnej przestępczości gospodarczej i skarbowej. W porównaniu do dotychczasowych uregulowań projekt poszerza podstawy odpowiedzialności podmiotów zbiorowych poprzez objęcie nią zachowań uznawanych za zachowania własne podmiotów zbiorowych wyczerpujące znamiona czynu zabronionego. Wprowadzono odpowiedzialność podmiotu zbiorowego za wszystkie czyny zabronione pod groźbą kary jako przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, z wyłączeniem przestępstw prywatnoskarbowych. Zrezygnowano z wymogu uprzedniego uzyskiwania prejudykatu (wyroku skazującego osobę fizyczną).

Wybrane orzeczenia Sądu Najwyższego mające wpływ na działalność ubezpieczeniową wydane w 2018 roku

W zakresie terminu na udzielenie odpowiedzi na reklamację klienta i skutków związanych z jego niedotrzymaniem na podstawie ustawy z 5 sierpnia 2015 roku o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego i o Rzeczniku Finansowym, SN rozstrzygnął, iż w takiej sytuacji podmiot rynku finansowego może kwestionować zasadność dochodzonego przez klienta roszczenia (sygn. akt III CZP 113/17).

SN rozważał również zagadnienie dotyczące uprawnienia osób najbliższych poszkodowanego, który na skutek czynu niedozwolonego doznał ciężkiego i trwałego uszczerbku na zdrowiu, do otrzymania zadośćuczynienia za krzywdę. SN wskazał, że zadośćuczynienie przysługuje wyłącznie w przypadku najcięższych i nieodwracalnych uszczerbków na zdrowiu, gdzie krzywda jest porównywalna do całkowitej utraty osoby bliskiej (sygn. akt. III CZP 60/17, III CZP 69/17, III CZP 36/17). Stanowisko SN, poprzez wskazanie przesłanek przysługiwania roszczenia, powinno wpłynąć na ujednolicenie orzecznictwa sądów powszechnych.

SN wyjaśnił również wątpliwość co do terminu przedawnienia roszczeń wynikających z polis z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym uznając, iż termin ten wynosi 10 lat (sygn. akt. III CZP 13/18, III CZP 20/18 oraz III CZP 22/18).

SN podjął uchwałę dotyczącą ustalenia, wg jakiego stanu dokonuje się oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone – SN wskazał, iż oceny tej należy dokonywać na chwilę zawarcia umowy (sygn. akt. III CZP 23/17).